Aleksytymia, nazywana również analfabetyzmem emocjonalnym, to przypadłość, z którą może się zmagać nawet 10 proc. populacji. Wśród pacjentów z zaburzeniami psychicznymi, szczególnie leczonych z powodu uzależnienia od środków psychoaktywnych, wskaźnik ten wzrasta nawet powyżej 50 proc. Czym jest aleksytymia, jakie ma objawy i w jaki sposób można ją leczyć?
Czym jest aleksytymia?
Aleksytymia nie należy do chorób psychicznych ani nie figuruje w żadnej ich klasyfikacji. Jest cechą osobowości, na którą cierpią w większości mężczyźni. Sam ów termin pochodzi z języka greckiego, gdzie „a-” oznacza „brak” a „lexis” „słowo”, co w efekcie oznacza brak zdolności do wyrażania słowami emocji. Pojęcie to zostało wprowadzone w latach 70. XX wieku do psychologii przez amerykańskiego psychoanalityka Petera Sifneosa.
Z biologicznego punktu widzenia aleksytymia to efekt przecięcia dróg neuronalnych, scalających elementy ciała migdałowatego, czyli ośrodka doznawania emocji w ludzkim mózgu.
Osoba cierpiąca na aleksytymię ma trudności w określaniu własnych stanów emocjonalnych i nie umie ich rozpoznawać. Utożsamia ona pobudzenie uczuciowe z pobudzeniem fizjologicznym i z czynnikami zewnętrznymi, np. dreszcze odbiera jako wynik przemarznięcia.
Ponadto cierpiący na aleksytymię zwracają bardzo uwagę na szczegóły, są rzeczowi oraz hiperracjonalni. Mają też dużą skłonność do przejawiania emocji negatywnych a niewielką do pozytywnych.
Zidentyfikowano dwa rodzaje aleksytymii. Aleksytymia pierwotna jest wynikiem pewnej predyspozycji genetycznej, a wtórna pochodzi z czynników środowiskowych. Może być ona efektem m.in. stresu, traumy, zaburzeń psychicznych, chorób somatycznych lub nadużywania narkotyków.
Aleksytymia jest stanem odmiennym od świadomego tłumienia emocji, gdyż osoby nią dotknięte mają trudności z ich rozumieniem i identyfikowaniem nawet na poziomie świadomym. Nie są one w stanie zrozumieć, co dzieje się w ich wnętrzu, z powodu szczególnych deficytów emocjonalnych i poznawczych. Cechuje ich zwłaszcza ubóstwo w posługiwaniu się metaforami i językiem uczuć oraz w kwestii marzeń i fantazji, a także tzw. operacyjny sposób myślenia przejawiający się w skłonności do opisywania szczegółów dotyczących zdarzeń wywołujących emocje.
Jakie są przyczyny aleksytymii?
Źródeł aleksytymii upatruje się w kombinacji trzech specyficznych czynników:
- neurobiologicznego,
- konfliktów emocjonalnych z okresu wczesnego dzieciństwa,
- zaniedbań w procesie socjalizacji.
Czynnikiem neurobiologicznym w wypadku aleksytymii jest zakłócenie w procesach przetwarzania pobudzenia emocjonalnego powstałe w centralnym układzie nerwowym. Jego powodem jest zbyt mała ilość połączeń występujących między dwoma półkulami mózgu, układem limbicznym i korą mózgową, występująca szczególnie w obszarze ośrodków mowy.
Aleksytymia może również wynikać z pewnych mechanizmów obronnych, występujących u osób dotkniętych tą dysfunkcją, w sytuacji nieuświadomionych konfliktów emocjonalnych, szczególnie tych, które powstały na podłożu odrzucenia w okresie dzieciństwa. Może też być też ona spowodowana brakiem wzorców ekspresji emocjonalnej obserwowanym w najbliższym środowisku w czasie procesu dorastania. Dojrzewanie w środowisku, które nie skupia uwagi na emocjach, może bowiem powodować u tych osób w późniejszym okresie życia trudności w nazywaniu ich oraz odróżnianiu. Aleksytymicy często pochodzą z rodzin, chłodnych emocjonalnie, a za ujawnianie uczuć byli w dzieciństwie surowo karani. Jako czynnik sprawczy wskazuje się również niedostępność emocjonalną matek.
Za kolejną przyczynę tego zaburzenia uważane jest również otrzymywanie przez chłopców komunikatów typu „meżczyźni nie płaczą”, czyli określanie wrażliwości jako niemęskiej i narzucanie im społecznej roli racjonalnych i silnych głów rodzin.
Warto jednak pamiętać, iż dysfunkcja ta może rozwinąć się również u rozpieszczanych dzieci, których zachcianki są natychmiast spełniane.
Aleksytymia – objawy
Objawy aleksytymii są trudne do dostrzeżenia. Nawet najbliższe otoczenia aleksytymika może mieć problem z ich rozpoznaniem, albowiem jest on w stanie nauczyć się pewnych zachowań przez naśladownictwo innych osób. Może udawać radość, ale nie koniecznie ją rozumie, tylko stosuje przy jej ujawnianiu wyuczoną pozę.
Psycholodzy wyróżniają cztery obszary, które obejmuje aleksytymia. Osoba dotknięta przez to zaburzenie:
- nie jest zdolna do nazywania uczuć,
- nie odróżnia pobudzenia emocjonalnego od fizjologicznego,
- nie marzy, nie fantazjuje,
- jest rzeczowa, szczegółowa i racjonalna,
- cechuje ją tzw. operacyjny sposób myślenia.
Aleksytymicy mogą mieć trudności w nawiązywaniu i utrzymywaniu relacji międzyludzkich. Nie radzą sobie oni z trudnymi emocjami, takimi jak gniew, złość czy smutek. Mogą doświadczać trudności z podejmowaniem decyzji. Często wydają się powierzchowni i nieposiadający sprecyzowanego życiowego celu. Doświadczając silnego stresu, np. spowodowanego presją w pracy, nie potrafią oni zidentyfikować źródeł swojego niepokoju. Zamiast tego, mogą odczuwać objawy fizyczne, takie jak bóle głowy lub problemy żołądkowe, nie wiedząc, co je wywołuje.
Z uwagi na trudność w nawiązywaniu relacji interpersonalnych i trudność w określeniu własnych emocji aleksytymik jest odbierany przez otoczenie jako „zimny” i „pozbawiony uczuć”. Nie potrafi on interpretować reakcji czy odczuć innych osób ani nie jest zdolny do empatii. Wszystkie te dysfunkcje powodują problemy oraz komplikacje w jego związkach z ludźmi. Osoba cierpiąca na aleksytymie najprawdopodobniej będzie czuła się nierozumiana przez partnera, który z kolei skarżyć się będzie na jej obojętność emocjonalną. Z tego powodu aleksytymicy bardzo często pozostają samotni.
Jak można leczyć aleksytymię?
W przypadku podejrzenia aleksytymii należy skonsultować się z psychologiem. Do najpopularniejszych metod leczenia tej przypadłości należy psychoterapia rozwojowa. Często stosowana jest również psychoanaliza.
Jednakże aleksytymia nie jest zaburzeniem, którego można szybko się pozbyć przy pomocy terapii krótkoterminowej. Jej leczenie to długi proces, wymagający czasu, wysiłku i zaangażowania, dlatego też może trwać ono nawet 2-3 lata.
Oprócz pomocy psychologa można stosować również inne metody takie jak terapia sztuką, medytacja, joga czy mindfulness. Pomagają one w zwiększeniu świadomości własnych emocji oraz w sprawniejszym zarządzaniu nimi.
Aleksytymia nie jest chorobą psychiczną, lecz zaburzeniem polegającym na utrudnionym kontakcie z własnymi emocjami, a tym samym uniemożliwiającym współodczuwanie. Osoby zmagające się z tą dysfunkcją mają trudności w nazywaniu i klasyfikowaniu uczuć, są hiperracjonalne, pozbawione fantazji i skupione na szczegółach, przez co zostają często negatywnie odbierane przez otoczenie i mają utrudnione kontakty interpersonalne. Rzutuje to na jakość ich związków, a ostatecznie często prowadzi do wyobcowania i osamotnienia.
Aleksytymie można leczyć za pomocą psychoterapii, jest to jednak proces długi, żmudny i wymagający dużego zaangażowania.