Zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne (OCD, zespół natręctw, nerwica natręctw, zespół anankastyczny) są zaburzeniem zdrowia psychicznego, które dotyka ludzi w każdym wieku i z różnych środowisk. Rozpoznajemy je wtedy, gdy u danej osoby występują obsesje i kompulsje.
Obsesje
Obsesje są to niechciane, natrętne myśli, obrazy, pomysły lub impulsy, które wymykają się spod kontroli, wyzwalają przy tym intensywne i zazwyczaj nieprzyjemne odczucia. Obsesje najczęściej mogą dotyczyć poczucia popełnienia błędu, wątpliwości, porządkowania i symetrii, czystości, religii oraz sfery seksualnej.
Kompulsje
Kompulsje to czynności wykonywane w sposób powtarzalny, przewlekły i niezgodny z logiką. Mogą urastać do postaci rytuałów, zajmujących nawet kilka godzin dziennie. Skrócenie lub zaprzestanie ich wykonywania wywołuje praktycznie natychmiast uczucie niepokoju. Kompulsje są następstwem obsesyjnych myśli. Można je również podzielić na dotyczące: mycia i czyszczenia, sprawdzania, porządkowania, poruszania się, liczenia. Najczęściej pacjenci postrzegają swoje natrętne myśli i zachowania jako bezsensowne, nieefektywne i próbują się im przeciwstawiać.
Większość ludzi miewa obsesyjne myśli i/lub zachowania kompulsywne w pewnym momencie swojego życia, ale to nie znaczy, że wszyscy mamy „trochę OCD.” Diagnozę zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych możemy postawić wtedy, gdy cykl obsesji i kompulsji staje się tak silny, że pochłania dużo czasu i staje się przeszkodą do wykonywania zwykłych czynności. Rozpowszechnienie OCD w ciągu życia wynosi 2,5%, nie ma istotnych różnic w rozpowszechnieniu u kobiet i u mężczyzn. W 25% przypadków objawy zaczynają się przed 14 rokiem życia, w 80% przed 25 rokiem życia. Zaburzenia obsesyjno – kompulsyjne towarzyszą często innym chorobom. Najczęściej współwystępują z depresją, przy czym ich nasilenie zmienia się wraz z nasileniem objawów depresyjnych. Poza depresją mogą występować także z chorobą afektywną dwubiegunową, zaburzeniami odżywiania, schizofrenią lub zaburzeniami lękowymi. OCD pojawia się dość często u ludzi z osobowością anankastyczną, z którą to należy je różnicować. Według klasyfikacji ICD-10 do rozpoznania zespołu natręctw konieczne jest spełnienie następujących warunków:
- Występowanie obsesji lub kompulsji, lub jednych i drugich, przez większość dni w ciągu co najmniej dwóch ostatnich tygodni.
- Muszą być uznawane za własne myśli lub impulsy.
- Pacjent bezskutecznie im się przeciwstawia.
- Myśl o wykonaniu przymusu nie może być przyjemna.
- Objawy powtarzają się w nieprzyjemny dla pacjenta sposób.
Do szacowania symptomów obsesyjno-kompulsyjnych służą specjalistyczne narzędzia, z których najbardziej znane są: Yale-Brown Obsessive-Compulsive Inventory (Y-BOCS) oraz The Obsessive-Compulsive Inventory (OCI), wraz z wersją skróconą OCI-R.
Leczenie zespołu natręctw
Uznaje się, że najbardziej skutecznymi sposobami leczenia zespołu natręctw są leki „przeciwobsesyjne” i terapia behawioralno-poznawcza (CBT). Obecnie stosowane leki „przeciwobsesyjne”, czyli tzw. inhibitory zwrotnego wychwytu serotoniny, zarówno selektywne jak i nieselektywne, charakteryzują się bardzo dobrą tolerancją, znikomą toksycznością i dobrą skutecznością. Leki z tej grupy nie powodują uzależnienia, nie wpływają negatywnie na funkcjonowanie organizmu i nie powodują żadnych negatywnych, nieodwracalnych zmian. Czasami w celu potencjalizacji działania leków „przeciwobsesyjnych” dołącza się lek z grupy neuroleptyków, najczęściej risperidon lub arypiprazol. Optymalną formą terapii jest połączenie farmakoterapii oraz terapii poznawczo-behawioralnej. Leczenie jest długotrwałe, trwa najczęściej kilka lat. Brak właściwego leczenia prowadzi najczęściej do pogorszenia relacji rodzinnych, trudności w wykonywaniu pracy, utraty znajomych.
Należy mieć świadomość, że zespół natręctw jest chorobą, której można się dość skutecznie przeciwstawić. Leczenie jest długotrwałe, ale umożliwia powrót do poprawnego funkcjonowania.